Fundamenten

In de basis houden we ons bezig met de volgende zaken:

• De lichamelijke oorzaak van gedrag
• De rol van ervaring
• Evolutionaire basis van verstand en gedrag
• Verklaringsniveaus

Drie fundamentele ideeën over psychologie: een historisch overzicht

Psychologie is de wetenschap die zich bezighoudt met gedrag en de geest. Gedrag zijn de observeerbare handelingen die een persoon of dier uitvoert en dit is een relatief eenvoudig begrip: je kunt het immers zíen. De geest is een lastiger concept. De geest ("mind") wordt in de kern beschouwd als de sensaties, percepties, herinneringen, dromen, motieven en andere subjectieve ervaringen van een persoon. De wetenschap is het systematisch verzamelen en logische analyse van objectief verkregen data.

Wilhelm Wundt was in 1879 de eerste die een echt psychologisch laboratorium geopend heeft op de universiteit van Leipzig. In veel opzichten wordt Wundt dan ook gezien als de vader van de psychologie (als wetenschappelijke discipline). Hier lagen een aantal aannames aan ten grondslag:

1. Gedrag (behavior) en mentale ervaringen hebben fysieke oorzaken die wetenschapelijk bestudeerd kunnen worden
2. De manier waarop mensen zich gedragen, voelen en hoe zij denken, veranderen door de tijd heen door ervaringen in hun omgeving
3. Het lichaam, wat gedrag en mentale ervaringen produceert, is het resultaat van evolutie door natuurlijke selectie

Fysieke oorzaken van gedrag en de rol van ervaring

Sinds de 18e eeuw zijn er verschillende inzichten geweest om menselijk gedrag en de bijkomende ervaringen te verklaren. De drie belangrijkste stromingen zijn materialisme, empirisme en nativisme. Deze stromingen (en meer) bespreken we hierna kort, tezamen met gerelateerde begrippen.

• Dualisme
  • De filosofie waarin het lichaam tastbaar is en de ziel (mind) immaterieel (ontastbaar), maar de ziel invloed uitoefent op het lichaam
  • Descartes had een zware focus op het lichaam en zag wel degelijk in dat het lichaam vooral een machine was.
• Materialisme (Hobbes)
  • Alles kan verklaard worden door naar de fysieke processen in het lichaam te kijken. Deze theorie stelt daarom dat het mogelijk is om lichaam en geest wetenschappelijk te bestuderen, omdat fysiologische processen (die zich aan de natuurwetten) houden meetbaar zijn.

In de 19e eeuw leerde men meer over het lichaam door middel van fysiologische studies van reflexen en lokalisatie:

• Reflexologie
  • Menselijk gedrag vindt plaats via reflexen. Ook complexe handelingen zijn reflexen vanuit een hogere hersenfunctie.
• Lokalisatie van functie
  • Verschillende delen in de hersenen hebben verschillende functies. Dit is de bron van de pseudowetenschappelijke frenologie ofwel knobbelleer.

De rol van ervaring werd belangrijker. In essentie ontstond hier het nature/nurture debat al, wat ook tegenwoordig nog hevig aan de gang is. De empiristen hadden grofweg de volgende theorieën:

• Empirisme
  • De theorie die stelt dat gedrag, gedachten en gevoelens worden gevormd door onze sensorische ervaringen (ofwel: nurture).
  • Een belangrijk component is de law of association by contiguity: twee stimuli die dichtbij elkaar plaatsvinden (in tijd of plaats), worden aan elkaar geassocieerd. Dit verklaart hoe informatie aan elkaar gekoppeld kan worden en tot nieuwe ideeën kan leiden.
• Brits empirisme
  • Het Brits empirisme gaat uit van het principe dat gedachten een reflectie zijn van eerdere ervaringen en dus niet voortkomen uit eigen wil.

Aan de andere kant van het spectrum vind je juist de nativisten:

• Nativisme
  • Deze theorie stelt dat de mens aangeboren kennis heeft. De achterliggende gedachte is dat er een raamwerk moet zijn dat een individu in staat stelt om überhaupt te kunnen leren.
• Evolutietheorie:
  • Charles Darwin kwam met de evolutietheorie, waarmee het nativisme een wetenschappelijke verklaring had voor het bestaan van aangeboren (innate) kennis.

Immanuel Kant introduceerde de termen a priori kennis en a posteriori kennis. Respectievelijk aangeboren en aangeleerd (door ervaring).

In het hoofdstuk "Geschiedenis van de psychologie" wordt nader ingegaan op de rijke historie van de psychologie (en filosofie).