Experimentele psychologie

Psychologie is in Nederland een van de meest populaire studies, wat opmerkelijk is gezien het vakgebied slechts 150 jaar geleden ontstond. Wilhelm Wundt wordt beschouwd als de grondlegger van de psychologie, hoewel er discussie is aangezien William James ook invloedrijk was. 1879 wordt algemeen beschouwd als het geboortejaar van de psychologie, het jaar waarin Wundt zijn laboratorium voor experimentele psychologie in Leipzig vestigde. Hij introduceerde de experimentele methode, wat de psychologie snel populair maakte.

Wundt en de grondlegging van de experimentele psychologie

• Wundt testte het bewustzijn van stimuli met een ‘gedachtenmeter’ en ontdekte dat stimuli afzonderlijke aandacht vereisen.
• Hij ontwikkelde een nieuw terrein van experimentele psychologie na het waarnemen van verschillende experimentele benaderingen van mentale verschijnselen.
• In 1879 stichtte Wundt een onderzoeksinstituut aan de Universiteit van Leipzig, wat leidde tot de oprichting van honderden psychologische laboratoria wereldwijd rond 1900.

Wundts jonge jaren en ontwikkeling als onderzoeker

Wilhelm Wundt werd geboren in een academische familie en bloeide op toen hij ging studeren bij zijn oom, Philipp Friedrich Arnold. Hij behaalde een graad in geneeskunde, maar koos voor een carrière in fysiologie. Wundt's onderzoek naar zicht en waarneming overlaptte met dat van Helmholtz. Hij was geïnteresseerd in reactietijden en de verwerkingssnelheden in de hersenen.

Experimentele psychologie en Völkerpsychologie

• Wundt benadrukte het belang van centrale processen over perifere processen.
• Hij introduceerde de term mentale chronometrie, wat betekent het meten van de snelheid van informatieverwerking.
• Wundt geloofde dat experimentele methoden alleen toepasbaar waren op individuele bewustzijnsprocessen en introduceerde een tweede psychologie tak, Völkerpsychologie, gericht op gemeenschappelijke en culturele aspecten van de menselijke natuur.
• Wundt zag psychologie nog altijd als een tak van filosofie.

Principes van fysiologische psychologie

Na de publicatie van zijn boek "Grundzüge der Physiologischen Psychologie" in 1874 werd Wundt gezien als de leider van dit nieuwe wetenschappelijke domein. Hij pleitte voor een aanpak waarbij externe experimentele methoden gecombineerd werden met introspectie, wat leidde tot de term ‘experimentele psychologie’. Hij ontwikkelde een uitgebreid studieprogramma in dit gebied tijdens zijn tijd in Zürich en later in Leipzig.

Wundt in Leipzig

Wilhelm Wundt's vroege carrière in Leipzig kende wat uitdagingen, maar in 1879 werd zijn laboratorium erkend als het eerste onderzoekslaboratorium voor experimentele psychologie. Friedrich, een van zijn studenten, was de eerste die een doctoraat in de psychologie behaalde. Wundt bleef een prominente rol spelen, zowel in experimenten als in het begeleiden van studenten. Onder zijn begeleiding groeide de discipline, en hij richtte het wetenschappelijk tijdschrift Philosophische Studien op en zijn laboratorium werd hernoemd naar het Instituut voor Experimentele Psychologie.

Experimentele Onderzoeken

• Psychofysica: Onderzocht de wet van Fechner op ononderzochte zintuiglijke stimuli.
• Tijdsbesef: Onderzocht de tijd benodigd om onderscheid te maken tussen stimuli.
• Mentale Chronometrie: Onderzocht door Wundt en gebruikte de subtractiemethode van F.C. Donders om reactietijden te meten.
• James McKeen Cattell: Ontwikkelde nieuwe meetinstrumenten en ontdekte verschillen in reactietijden voor verschillende verbale stimuli.
• Ludwig Lange: Zijn experimenten over reactietijden hadden speciale aandacht van Wundt. Wundt introduceerde het begrip apperceptie om het volledige bewustzijn van een stimulus te beschrijven.

Voluntaristische Psychologie

Wundt introduceerde het idee van apperceptie, waarbij men zich volledig bewust is van een stimulus. Hij vergeleek dit met het visuele gezichtsveld en stelde dat de aandacht snel kan verschuiven tussen ideeën. Een belangrijk concept geïntroduceerd door Wundt was de creatieve synthese, waar ideeën op nieuwe manieren kunnen worden gecombineerd. Hij stelde ook het onderscheid tussen psychische causaliteit en mechanistische, fysische causaliteit. Wundt noemde zijn aanpak voluntaristische psychologie.

De Völkerpsychologie en de Implicaties ervan

Aan het einde van zijn carrière richtte Wundt zich op Völkerpsychologie, waar hij collectieve menselijke culturen bestudeerde, vooral taal. Hij geloofde dat woorden en gedachten niet hetzelfde waren, en stelde dat de kern van het denken bestaat uit een 'algemene indruk' of 'algemeen idee', onafhankelijk van taal.

Kritiek en Latere Ontwikkelingen

Wundt zag introspectie als een essentiële tool in psychologie, maar waarschuwde tegen het beschouwen van dimensies van bewustheid als 'elementen'. Een van zijn studenten, Titchener, verschilde hierover van mening en streefde naar een atomistische benadering van bewustzijn. Een ander kritiekpunt was Wundt's mening dat hogere mentale processen te complex waren voor experimentele analyse, wat in tegenspraak was met het werk van onderzoekers als Külpe en Ebbinghaus.

Structuralisme van Titchener

Edward Bradford Titchener was een belangrijke figuur in de psychologie en introduceerde het structuralisme. Hij benadrukte een introspectieve benadering waarbij de structuur van fenomenen voorop stond. Zijn versie van structuralisme moet niet verward worden met andere vormen van structuralisme binnen de cognitieve psychologie.

• Belangrijk begrip: Stimulusfout - het opleggen van een betekenis of interpretatie aan een fenomeen.
• Titchener wilde alle mentale inhoud terugbrengen tot basiselementen.
• Zijn aanpak verschilde van Wundt, Gestaltpsychologen en Freud.
• Desondanks was zijn invloed op de psychologie groot.

Vrouwelijke studenten en de experimentalisten

Rond 1890 was er beperkte toegang voor vrouwen in de wetenschap. Echter, Margaret Floy Washburn werd, met de steun van Titchener, de eerste vrouw die een doctoraat in de psychologie behaalde. Titchener stichtte ook het genootschap van experimentalisten dat vrouwen uitsloot van lidmaatschap.

• Bekende figuren: Margaret Floy Washburn en Christine Ladd-Franklin.
• Het uitsluiten van vrouwen heeft hun voortgang in de psychologie belemmerd.

Experimenten met hogere functies

Studenten van Wundt, zoals Külpe en Ebbinghaus, experimenteerden met zijn principes en methoden.

Külpe en de introspectie bij complexe mentale processen

Oswald Külpe stichtte een lab in Würzburg waar complexe mentale taken werden onderzocht.

• Belangrijke begrippen:
  • Beeldloze gedachten - ervaringen zonder duidelijke sensaties of gevoelens.
  • Gestuurde associatie - instructies bepalen onbewust de associatierichting van proefpersonen.
• Külpe's bevindingen daagden Wundt's methodologie uit.

Geheugenonderzoeken van Ebbinghaus

Hermann Ebbinghaus onderzocht het geheugen experimenteel, in tegenstelling tot Wundt's opvattingen.

• Belangrijke begrippen:
  • Betekenisloze lettergrepen - stimuli die Ebbinghaus gebruikte om vertrouwdheid te elimineren.
  • Vergeetcurve - grafiek van hoe snel informatie wordt vergeten over de tijd.
• Ebbinghaus toonde de experimentele benaderbaarheid en wiskundige regelmaat van het geheugen aan.

Reputatie en nalatenschap van Wundt

Wundt's bijdrage aan de psychologie werd historisch gezien niet altijd gewaardeerd, met name in Engelstalige landen, doordat zijn gedachtegoed werd vermengd met dat van Titchener. Echter, hedendaagse cognitieve en klinische psychologen herwaarderen zijn invloed en zien parallellen met hun werk.